Nợ nần

Một căn nhà tồi tàn mà cũng vay đến hơn một ngàn một trăm bốn mươi quan tiền!

Cánh cửa vốn đã cũ nát bị đập đến rung lắc trời long đất lở, bản lề ọp ẹp rung bần bật rơi đầy bụi, còn hòa thượng đòi nợ kia chưa phá được cửa nhà họ Diêu, thì đã làm cho mấy nhà khác trong hẻm phải bật mở cửa sổ, nhô đầu ra xem náo nhiệt.

Ngay cả cậu bé đang đứng ngoài cửa lẩm nhẩm "Than ôi" từ sáng sớm nãy giờ cũng trố mắt ngó qua.

Nhà họ Diêu vốn đã tiếng xấu đầy mình, Diêu Như Ý vội vàng bước tới gỡ then cửa:
"Đây đây, ra liền đây!"

Mở cửa ra, nàng thoáng sững người.

Không phải kẻ đòi nợ hung hăng nào cả, mà chỉ thấy đứng đó là một tiểu hòa thượng mười hai, mười ba tuổi, đầu trọc lóc, đôi mắt nhỏ như hạt đậu xanh, thân hình tròn vo như cái bánh, mặc áo lam xám được giặt kỹ càng.

Có lẽ không ngờ nàng lại mở cửa nhanh thế, tiểu hòa thượng kia bị bất ngờ, loạng choạng suýt ngã nhào vào trong.

May mà cậu bé nhanh chóng giữ được thăng bằng, lập tức đứng thẳng dậy, bày ra vẻ mặt nghiêm nghị trên gương mặt trẻ con chưa dứt sữa, khụ nhẹ một tiếng, rút từ trong ngực ra một xấp sổ dày cộp đầy chữ.

Diêu Như Ý vừa trông thấy chồng giấy đó, liền tưởng nhà họ Diêu nợ ngập đầu, mắt trợn tròn lên suýt rơi ra ngoài.

Tiểu hòa thượng ra vẻ như lão luyện lắm, đưa tay quẹt lên miệng, mở sổ ra, trịnh trọng đọc to:

"Khụ khụ, Diêu Đàn Việt, tiểu hòa thượng là đại đệ tử dưới trướng giám viện khố phòng chùa Hưng Quốc. Sư phụ ta có nói! Nhà ngươi đã chậm trả tiền lãi ba tháng liền, chùa ta đã rộng lượng gia hạn nhiều lần, nếu hôm nay lại trì hoãn nữa, sẽ đem bản sao khế ước nhà ngươi nộp lên nha môn để quan sai đến niêm phong nhà trừ nợ. Nhà ngươi còn chờ gì, mau trả tiền đi!"

Cái lời đòi nợ này... thật là cứng ngắc…Diêu Như Ý liếc mắt nhìn sang con hẻm, bao ánh mắt hiếu kỳ đang hướng về phía nàng, nàng lập tức cao giọng phân trần:
"Ta vốn muốn trả, nào có ý thoái thác?"

Tiểu hòa thượng ngẩn ra một chút, không ngờ con nợ lại nói chuyện dễ nghe như vậy, vội cúi đầu tra sổ, nói: "Xin chờ một chút."

Lật vài trang nữa, chú ta mới tìm được đoạn phù hợp, lại tiếp tục đọc:
"A di đà Phật, đáng ra nên như vậy. Hôm nay cần hoàn trả cả gốc lẫn lãi ba mươi lăm quan tám trăm hai mươi sáu văn, một văn cũng không được thiếu."

Diêu Như Ý dở khóc dở cười: "Tiểu sư phụ, vào trong nói chuyện đi."

Nàng né người ra mời vào.

Tiểu hòa thượng gãi đầu nói một tiếng "phiền toái rồi", rồi cũng lạch bạch bước vào.

Vừa vào nhà, cậu ta lập tức liếc quanh bốn phía, thấy nhà trống huơ trống hoác, trên bàn chỉ có cháo loãng và dưa muối, trong phòng còn phảng phất mùi thuốc, lại nhìn kỹ sắc mặt tái nhợt vì bệnh của Diêu Như Ý, trong mắt liền hiện lên vẻ bất ngờ, đồng cảm, rồi dần chuyển thành hối hận.

Gương mặt tròn vo như bánh bao viết rõ ràng: "Tiểu hòa thượng đâu có ngờ một nhà quan lại lại khốn cùng đến thế này…"

Diêu Như Ý suýt nữa phì cười, đây là lần đầu tiên nàng thấy người ta đòi nợ mà có bộ dạng thế này.

Nàng mời tiểu hòa thượng ngồi xuống, rót cho ly trà nhạt, rồi hỏi: "Tiểu sư phụ pháp hiệu là gì?"

"Tiểu hòa thượng là Vô Bạn." (tên của tiểu hòa thượng là 无畔, âm Hán Việt là Vô Bạn, có nghĩa là vô bờ bến)
Tiểu hòa thượng nghiêm trang đặt sổ lên bàn, ưỡn ngực, tự hào nói: "Sư phụ đặt tên theo Kinh Đàn: 'Tâm lượng quảng đại, vô hữu biên phán'."
Thấy Diêu Như Ý ngơ ngác, liền giải thích thêm: "Nghĩa là: không bờ không bến, Phật pháp vô biên."

Nhìn đôi mắt bé tẹo kia lóe lên vẻ kiêu ngạo, Diêu Như Ý đành gượng gạo phụ họa: "Thật là một cái tên hay."

Vô Bạn mới vừa lòng gật gù.

Người này nguyên chủ chưa từng gặp qua… Diêu Như Ý thử lục lại ký ức tàn dư của thân xác này, nhưng không thấy ai giống vị tiểu hòa thượng này. Ký ức của nguyên chủ rời rạc, hầu như chẳng biết chuyện gì, đến cả lý do vì sao nợ nần chồng chất cũng không rõ, chỉ biết tự mình sống trong thế giới đóng kín mà ông nội che chắn cho nàng ta khỏi mọi giông tố ngoài kia. Bởi thế, chỉ cần một lời xỉa xói, một trận ốm đau, cũng khiến nàng ta cảm thấy trời sập.

May mà tiểu hòa thượng này còn chưa quá già đời, nàng thử thăm dò:

"Tiểu sư phụ quả là người có tâm, ta hình như chưa từng gặp qua trước đây. Hôm nay là lần đầu người xuất môn hành sự sao?"

Vô Bạn gật đầu ngay: "Hôm nay chùa Hưng Quốc mở pháp hội, sư phụ bận không đi được, mới sai tiểu hòa thượng chạy việc. Sư phụ còn bảo ta cần rèn luyện thêm."

Diêu Như Ý hơi cụp mắt, cũng đúng, người ta ít ra cũng được sư phụ đưa ra ngoài va vấp xã hội rồi.

Nàng nở nụ cười xin lỗi: "Thật có lỗi, tiểu sư phụ, nhà ta không phải cố tình trễ nải. Ông nội ta bị trúng gió, liệt giường gần một tháng mới gượng dậy, sau đó không may lại bị ngạt khí, ông cháu ta hôn mê hơn nửa tháng mới tỉnh lại, bởi vậy mới chậm trễ chuyện trả nợ. Vừa rồi người nói nợ bao nhiêu tiền? Xin hãy tra sổ lại, nếu đúng, ta lập tức lấy tiền trả."

Vô Bạn nghe xong lại thấy ngượng ngùng. Đây là lần đầu tiên cậu đi đòi nợ, vốn định bày ra vẻ mặt dữ tợn một chút để người ta không dám ăn vạ, ai ngờ gặp nhà khổ quá, thành ra cảm thấy chính mình quá thô lỗ.

Nhưng đồng cảm là một chuyện, tiền vẫn phải đòi, nếu không sư phụ sẽ không tha. Cậu vội móc từ ngực ra tờ khế ước có dấu đỏ dính dầu mỡ:

"Sư phụ bảo, ba tháng lãi và tiền phạt gộp lại là ba mươi lăm quan. Đây là hợp đồng nhà ngươi ký với chùa ta, ngươi cứ xem, trắng đen rõ ràng, giấy trắng mực đen đều ghi rành mạch."

Diêu Như Ý cầm lên xem, choáng váng.

Bên trên viết rõ: căn nhà cũ kỹ bé tẹo ở bên Quốc Tử Giám này, ban đầu lại vay được hơn một ngàn một trăm bốn mươi quan!?

Mà nhà này lại là nhà mua chung với người ta.

Khế ước viết rõ ràng: đây vốn là một tòa nhà lớn ba gian, chủ cũ là đại quan, sau phạm tội bị tịch biên, nhà chia ra bán làm hai. Hai gian trước được một đồng liêu cũ của ông nội mua, phần sau nhà họ Diêu mua hết hơn một ngàn quan, vị trí tuy ổn, nhưng cũ nát trầm trọng.

Bảo sao Diêu Như Ý thấy bức tường sau nhà có vẻ mới hơn, thì ra là tường ngăn với nhà bên. Ớ, vậy cái nhà nát này mà cũng hơn ngàn quan á??

Giá nhà gì mà như chém vàng!

Nhưng nghĩ lại cũng đúng. Một phần ba căn nhà này, nếu so sánh thì chẳng khác nào nhà đất quận trung tâm, gần kề các trường kiểu Bắc Đại, hoặc các học viên trực thuộc Bắc Đại. Thôi, thế cũng dễ hiểu.

Còn nhà họ Lâm mua cùng, nguyên chủ có chút ấn tượng: Lâm Trực vốn là chủ sự Quốc Tử Giám, là bạn già thân thiết ít ỏi của ông nội nàng, có đứa con trai Lâm Văn An, được ông dạy dỗ từ nhỏ, mười bảy tuổi đã đỗ tiến sĩ, được bổ nhiệm làm Đông Cung thi độc, tiền đồ vô lượng.

*Thi độc: chức quan trong viện Hàn Lâm, giữ chức vụ đọc sách cho vua.

Bởi "dạy ra thần đồng mười bảy tuổi đỗ tiến sĩ", ông nội từng được ca tụng một thời, bao người đến xin ông chỉ dạy, người nhà họ Lâm và đám môn sinh Quốc Tử Giám cũng hay lui tới nhà họ Diêu, vậy là bị nhà họ Đặng mượn cớ vu vạ “có trai lạ ra vào”.

Hiện giờ nhà bên trống không.

Trong ký ức hỗn loạn của nguyên chủ, từng nhiều lần thấy ông nội thở dài vì Lâm Văn An. Thì ra thiên tài này như sao băng vụt tắt, trong sách từng nhắc lướt qua, khi xảy ra biến cố trong cung, chàng bị phe tạo phản của Tấn Vương bắt giam, tra tấn tàn bạo, bị thương nặng đến mức không dậy nổi. Sau đó cả nhà dời về Phúc Châu quê cũ để dưỡng bệnh.

Nhà họ Lâm khi đi đã gửi chìa khóa nhờ ông nội trông coi giúp.

Nhưng chuyện đó không quan trọng. Những mảnh ký ức kia như ánh sáng loé lên trong đầu Diêu Như Ý rồi lại chìm vào sâu thẳm.

Sau khi hiểu rõ mình nợ bao nhiêu, Diêu Như Ý lại thấy yên tâm hơn. Nàng hỏi kỹ mỗi tháng cần trả bao nhiêu, Vô Bạn nhất thời không nhớ, lại luống cuống lật sách sổ do sư phụ chuẩn bị, cà lăm nói một hồi, làm nàng nghe mù mờ chẳng hiểu, phải hỏi lại liên tục.

Sau hơn hai khắc nói chuyện, cuối cùng Diêu Như Ý mới hiểu rõ:

Nhà họ Diêu vay tiền theo hình thức "vay theo kỳ hạn", gần giống kiểu trả góp vốn lãi cố định như ngân hàng hiện đại.

Trong số hơn 1100 quan đó, thực ra họ chỉ vay gần 800 quan, nhưng lãi suất hàng năm tới 5%, thỏa thuận trả trong vòng 15 năm. Tổng cộng cả gốc lẫn lãi là hơn 1100 quan, hiện đã trả được 8 năm.

Diêu Như Ý thấy Vô Bạn còn nhỏ, bèn thuận miệng hỏi thêm: một nhà nghèo rớt mồng tơi như nhà nàng sao có thể vay được nhiều tiền đến thế? Còn nữa, sao chùa Hưng Quốc lại giống như nhà tư bản vậy, không sợ cho vay lâu như thế sẽ không đòi lại được hay sao?

Vô Bạn thật thà đáp lại nhưng nói đến đoạn giữa thì mặt đã bắt đầu đỏ lên:

“Hồi đó, Diêu đại nhân là Tế tửu của Quốc Tử Giám, lại có nhiều vị đại nhân khác bảo lãnh, thêm vào đó có cả khế đất thế chấp, nên tất nhiên vay được số tiền lớn.”

Diêu Như Ý nghe vậy thì hiểu rõ: nếu bây giờ ông nội nàng đi vay thì chắc chắn không ai cho vay nữa rồi.

Xem ra ở thời này, dù là chùa cũng phải điều tra khả năng hoàn nợ của người vay.

Sau đó, Vô Bạn vội vàng chuyển chủ đề, bắt đầu ca tụng chùa Hưng Quốc hương khói thịnh vượng cỡ nào, khách khứa tôn quý ra sao, đã làm bao nhiêu việc thiện và truyền giảng bao nhiêu bộ Phật pháp.

Nói một hồi còn biết dừng lại, để nàng có thời gian “ồ” một tiếng tán thưởng.

Diêu Như Ý cũng không thấy phiền, ngược lại còn lắng nghe chăm chú. Dù là gì, nàng cũng muốn hiểu thêm về thế giới này, bất kể là chuyện gì nàng cũng muốn nghe.

Cũng nhờ những lời vô tình của Vô Bạn mà nàng đã nắm rõ địa vị của chùa Hưng Quốc: đây là một trong bốn đại hoàng tự của Đại Tống, thậm chí còn có địa vị cao hơn cả Tướng Quốc Tự nổi tiếng sau này. Điều này có thể nhìn ra được từ vị trí địa lý: chùa Hưng Quốc nằm ở phía tây phố Ngự, nơi toàn quan lại giàu có cư ngụ, gần các nha môn như Thượng thư tỉnh, phủ Khai Phong, Ngự sử đài, và là ngôi chùa duy nhất được Thái Tông hoàng đế ban hiệu "Thái Bình Hưng Quốc Tự".

Nơi này không phải là một ngôi chùa dân gian tầm thường, đến cả hoàng thân quốc thích, thậm chí hoàng hậu, thái hậu đều đến dâng hương lễ Phật. Cũng vì thế mà dù Diêu gia chẳng còn chức quyền gì, tiểu hòa thượng nhỏ như Vô Bạn cũng chẳng hề e ngại. Chùa Hưng Quốc dám cho vay là vì biết người vay không thể thoát nợ. Ngược lại, nếu muốn sống bình yên ở Đại Tống, không muốn bị đuổi ra khỏi nhà thì chỉ còn cách ngoan ngoãn trả nợ đúng hạn.

Từ xưa đến nay, nỗi lo về nhà cửa là nỗi lo chung!

Vừa nghĩ đến đó, Diêu Như Ý vừa giấu tay trong tay áo, ngón tay khẽ khàng viết công thức trong không trung, âm thầm kiểm tra xem số tiền Vô Bạn nói có đúng không.

Đã biết tiền gốc là 800 quan, lãi suất năm 5%, thì lãi suất tháng vào khoảng 0.42%. Thời hạn vay là 15 năm, tức 180 tháng. Như vậy mỗi tháng phải trả khoảng 6.375 quan. Đã trả được 8 năm, tức 96 tháng, thì còn lại 84 tháng.

Tính theo cách trả góp vốn lãi cố định, suốt 8 năm qua đã trả được khoảng 612 quan cả gốc lẫn lãi. Như vậy, số còn nợ khoảng 535 quan.

Với ba tháng vừa qua chưa trả, mỗi tháng khoảng 6.3 quan, cộng lại khoảng 19 quan. Thêm tiền phạt do quá hạn, chừng 16 quan, tổng cộng khoảng 35 quan.

Vậy nên số tiền Vô Bạn báo ba mươi lăm quan tám trăm lẻ mấy văn hoàn toàn chính xác, không phải lừa gạt gì.

Tính rõ xong, Diêu Như Ý liền dứt khoát vào nhà lấy tiền.

Chỗ giấu tiền của ông nội nguyên chủ có nhớ, nằm dưới viên gạch sát tường trong kho củi.

Bên trong có cả bạc vụn, tiền đồng, và hai tờ giao tử (giấy bạc) mỗi tờ hai mươi quan. Nàng lấy một tờ giao tử, thêm ít bạc vụn rồi mang ra.

Trong lúc nàng đi lấy tiền, Vô Bạn đã hớn hở chạy đi gọi người làm chứng. Sau đó cậu ta rút ra cân tiểu ly và kéo cắt bạc từ tay nải trên vai, cân đủ bạc xong liền lập giấy biên nhận ngay trước mặt người chứng kiến, ba bên ký tên điểm chỉ, việc hôm nay coi như xong xuôi.

Giao dịch xong, Vô Bạn mừng rỡ như được lì xì Tết, không chỉ chắp tay cảm tạ, mà còn hẹn trước:

"A di đà Phật, đa tạ nữ bồ tát giữ tín nghĩa trả nợ. Tháng sau giờ này tiểu hòa thượng sẽ lại đến như hẹn, mong nữ bồ tát chuẩn bị sẵn tiền bạc. Hẹn gặp lại vào tháng sau. Trời không còn sớm, tiểu hòa thượng còn phải về chùa giúp sư phụ xử lý phàm sự, không cần tiễn."

Diêu Như Ý chỉ có thể gượng cười tiễn tiểu hòa thượng đã ôm tiền chạy biến đi như một con chim nhỏ tung tăng.

Đóng cửa lại, nàng nhét chỗ bạc còn lại vào khe gạch dưới nhà kho, rồi ôm má ngồi thừ giữa đống củi than, thở dài.

Gió thu cuốn mấy chiếc lá vàng bay lượn sau lưng, nắng thu oi ả chiếu thẳng lên đầu khiến nàng càng thêm khô miệng nóng họng.

Vừa rồi khi lấy tiền, nàng đã tính kỹ lại một lần nữa, sau khi trả 35 quan tiền lãi, nhà họ Diêu chỉ còn lại đúng 21 quan 632 văn.

Vẻ mặt Diêu Như Ý dần trở nên nặng nề nghiêm nghị.

Mỗi tháng phải trả hơn 6 quan tiền lãi, lại còn chi phí ăn uống sinh hoạt hằng ngày, nếu không nhanh chóng nghĩ cách kiếm tiền, thì số tiền còn lại sẽ cạn kiệt trong chưa đầy ba tháng.

[Lời tác giả]
Vào thời Tống, chùa chiền vô cùng giàu có, là lực lượng chủ yếu trong hoạt động cho vay trong dân gian. Cho vay được xem là một việc làm chính đáng và rất được chấp nhận rộng rãi.